مالیات بر ارزش افزوده
تعریف
مالیاتی بر گستره‌ی وسیعی از معاملات با مکانیزمی برای جبران کردن مالیات پرداختی بابت نهاده‌ها یا ورودی‌ها (مواد اولیه) در مقابل مالیات دریافتی بابت خروجی‌ها یا محصولات (مالیات بر مصرف به جای مالیات بر فروش). مالیات بر ارزش افزوده در اصل یک مدیریت خود اظهاری و بر اساس حسابداری می‌باشد.
اسامی دیگر مالیات بر ارزش افزوده: مالیات بر فروش عمومی یا مالیات بر کالا و خدمات
مثال: تولید و فروش یک کالا را در نظر بگیرید.
بدون مالیات
- تولید کننده کالا مبلغ 10 هزار تومان برای خرید مواد اولیه پرداخت می‌کند و با استفاده از آنها کالا را تولید می‌کند
- کالای تولید شده به مبلغ 12 هزار تومان به یک خرده فروش فروخته می‌شود؛ سود = 2000 تومان
- خرده فروش کالا را به مبلغ 15 هزار تومان به مصرف کننده نهایی کالا می‌فروشد؛ سود = 3000 تومان
با مالیات بر فروش
با نرخ 10% مالیات بر فروش:
- تولید کننده کالا با اعلام این که مصرف کننده نهایی مواد اولیه نیست مبلغ 10 هزار تومان برای خرید مواد اولیه پرداخت می‌کند و با استفاده از آنها کالا را تولید می‌کند.
- تولید کننده پس از این که مطمئن می‌شود خرده فروش مصرف کننده نهایی کالا نیست، کالا را به مبلغ 12 هزار تومان به وی می‌فروشد؛ سود = همان 2000 تومان
- خرده فروش کالا را به مبلغ 16500 تومان به مصرف کننده نهایی می‌فروشد (%10 * 15000 + 15000). و از این مبلغ 1500 تومان را به عنوان مالیات به دولت می‌پردازد؛ سود = همان 3000 تومان
- در این حالت در مقایسه با حالت بدون مالیات، مصرف کننده %10 بیشتر (1500 تومان) پرداخت می‌کند؛ این مبلغ را در نهایت دولت از طریق سیستم مالیات دریافت خواهد کرد. خرده فروش (واسطه) مستقیماً مبلغ اضافه‌ای بابت مالیات پرداخت نمی‌کند اما بابت محاسبه مالیاتی که جمع‌آوری کرده و پرداخت آن به دولت باید مقداری کار حسابداری و صدور سند انجام دهد. به لحاظ اداری، تأمین کننده‌ی مواد اولیه و تولید کننده کالا ملزم به دریافت گواهی از مصرف کنندگانشان هستند و باید مطمئن باشند که ایشان مصرف کننده نهایی کالا و مواد اولیه نیستند.
- با مالیات بر ارزش افزوده
- با نرخ 10% مالیات بر ارزش افزوده:
- تولیدکننده کالا مبلغ 11 هزار تومان (10% * 10000 + 10000) برای خرید مواد اولیه پرداخت می‌کند؛ تأمین‌کننده‌ی مواد اولیه مبلغ 1000 تومان را به دولت مسترد می‌کند.
- تولیدکننده کالا را به قیمت 13200 تومان به خرده فروش می‌فروشد (%10 * 12000 + 12000) و از این مبلغ 200 تومان (1000 – 1200) به دولت مسترد می‌کند؛ سود = همان 2000 تومان
- خرده فروش کالا را به مبلغ 16500 تومان (%10 * 15000 + 15000) به مصرف کننده نهایی می‌فروشد و از این مبلغ 300 تومان را به دولت مسترد می‌کند (1200 – 1500)؛ سود = همان 3000 تومان
- در این حالت در مقایسه با حالت بدون مالیات، مصرف کننده %10 بیشتر (1500 تومان) پرداخت می‌کند؛ این مبلغ را در نهایت دولت از طریق سیستم مالیات دریافت خواهد کرد. تولیدکننده و صنایع واسطه مستقیماً مبلغ اضافه‌ای بابت مالیات پرداخت نمی‌کنند و همچنین ملزم به دریافت گواهی از مصرف کنندگانشان و اطمینان از مصرف کننده نهایی نبودنشان نیستند اما مجبور به انجام عملیات حسابداری برای محاسبه دقیق تفاوت بین آن چه از روش ارزش افزوده به دست می‌آورند (ارزش افزوده خروجی، به عنوان یک منبع درآمد جدید) و آن چه در مرحله قبل هزینه می‌کنند (ارزش افزوده ورودی، به عنوان منشاء هزینه جدید) و بازپرداخت آن به دولت هستند.
همانطور که مشاهده می‌شود مالیات بر ارزش افزوده پرداختی در هر مرحله برابر %10 سود یا " ارزش افزوده " می‌باشد.
مزیت مالیات بر ارزش افزوده نسبت به مالیات بر فروش این است که در آن تولیدکننده و فروشنده واسطه نمی‌توانند مصارف شخصی (از جمله ضایعات مواد اولیه) خودشان را صرفاً با ارائه گواهی عدم مصرف کننده نهایی بودنشان پنهان کنند.
مفاهیم
مفاهیم مورد ارجاع در این بخش عبارتند از:
- نرخ صفر: عدم دریافت مالیات از فروش؛ استحقاق استرداد مالیات پرداختی
- اصل مقصد: نرخ صفر در صادرات دریافت مالیات از محصول نهایی در کشور مصرف‌کننده توسط دولت همان کشور و با نرخ مالیات همان کشور (مالیات غیرمستقیم) کاهش بهای کالاهای وارداتی با کاهش تعرفه‌ها افزایش درآمد دولت‌ها (بیش از ۵۰٪ درآمد مکتسبه از محل مالیات بر ارزش افزوده در بیشتر کشورهای در حال توسعه از مالیات بر ارزش افزوده واردات اخذ می‌گردد).
- اصل مبدأ: دریافت مالیات در کشور مبدأ تولید و بر اساس نرخ همان کشور نه بر اساس نرخ و به‌عنوان درآمد کشور مصرف‌کننده نهایی کالا.
• معافیت (متفاوت با نرخ صفر): عدم دریافت مالیات بر ارزش افزوده در فروش، غیر قابل مطالبه بودن مالیات پرداختی بابت نهاده‌های تولید محصولات پیچیدگی تصمیمات مربوط به چگونگی تولید محصولات نهایی.
کارایی مالیات بر ارزش افزوده
- کشورهای دارای نظام مالیات بر ارزش افزوده نسبت به کشورهای فاقد این نظام، درآمد بیشتری کسب می‌کنند/
- معافیت‌ها در این نظام باعث کاهش کارایی این نظام می‌شود.
- وجود نشانه‌هایی از کمک به تولید ناخالص داخلی (در کشورهایی که تولید ناخالص داخلی سرانه بالا و سهم کشاورزی در تولید ناخالص داخلی کم است
- بالا رفتن نسبت واردات به تولید ناخالص داخلی کاهش اثر مثبت درآمدی استقرار نظام مالیات بر ارزش افزوده
- تأثیر در کشورهای در حال توسعه: کاهش بازرگانی و تجارت
- ادامه‌ی مطالعه مالیات بر ازش افزوده را از فهرست موضوع‌های این بخش در پایین صفحه ببینید.
منابع و ارجاعات
[1] Wiki - SalesTax Sales tax [Online] // Wikipedia, the free encyclopedia. - January 29, 2024. - <https://en.wikipedia.org/wiki/Sales_tax>.
[2] Wikipedia - VAT Value-added tax [Online] // Wikipedia, the free encyclopedia. - June 15, 2024. - <https://en.wikipedia.org/wiki/Value-added_tax>.
[3] حیدری کرد زنگنه غلامرضا مقالاتی پیرامون مباحث نظری و اجرایی مالیات بر ارزش افزوده؛ مطروحه در کنفرانس جهانی مالیات بر ارزش افزوده [كتاب] = مقالاتی پیرامون مباحث نظری و اجرایی مالیات بر ارزش افزوده / مترجم تنظیم گردآوری، ترجمه و. - تهران : سازمان امور مالیاتی کشور, 1384. - جلد سازمان همکاری اقتصادی و توسعه : Global Conference on Value Added Tax (2005: Rome, Italy).