مسائل اجرایی مالیات بر ارزش افزوده
بهترین روش اجرا متکی بر تجارب گذشته به دست آمده است که ممکن است با گذشت زمان تغییر کند و در ضمن باید با شرایط هر کشوری تطبیق داده شود.
تشکیلات سازمان مالیات بر ارزش افزوده
عدم کفایت آماده سازی و یا تصمیمات اشتباه در روش اجرا می‌تواند فعالیت‌های جاری سازمان مالیاتی کشور را به هم ریزد.
انواع تشکیلات سازمانی مسئول وصول مالیات:
- مالیات واردات (شامل مالیات بر ارزش افزوده): سازمان گمرکات کشور
- مالیات داخلی (شامل مالیات بر درآمد اشخاص و شرکت‌ها و تأمین اجتماعی): سازمان مالیاتی کشور
- مالیات بر ارزش افزوده: توسط یک سازمان مستقل مالیات بر ارزش افزوده یا سازمان مالیاتی کشور
روش خود اظهاری
سیستم‌های جدید مالیاتی و سازمان مدیریت آنها بر پایه اصل « رعایت داوطلبانه » بنیاد می‌شوند، بدین معنی که از مؤدیان انتظار دارند که با دخالت محدود مسئولین مالیاتی، داوطلبانه و شخصاً تکالیف مالیاتی خود را انجام دهند.
مزایای خوداظهاری
- کاهش هزینه‌های اجرا: مسئولین مالیاتی لازم نیست مالیات هر مؤدی را محاسبه و به او ابلاغ نمایند.
- کاهش هزینه مؤدیان: زیرا نیازی به تعامل مداوم با مسئولان مالیاتی و انجام مراحل مختلف در سازمان مالیات و بانک‌ها به میزان زیادی کاهش یافته است؛ همچنین با کاهش تماس مداوم مؤدیان و مسئولان مالیاتی احتمال بروز فساد را کاهش می‌دهد
چالش‌ها و مشکلات خوداظهاری
- نبود دانش کافی برای تکمیل اظهارنامه در شرکت‌های کوچک
راه حل: بالا بردن آستانه مالیاتی و خروج این شرکت‌ها از دایره مشمولین مالیات بر ارزش افزوده
- عدم امکان اعتماد به مؤدیان مالیاتی
توضیح: اگر ادارات مالیاتی مجبور به ارزیابی تمام مؤدیان باشند منابع زیادی برای کنترل‌های ضروری باقی نخواهد ماند.
- عدم آماده‌سازی و وجود پیش‌نیازهای خوداظهاری: به خصوص در کشورهای توسعه نیافته و برخی کشورهای خاورمیانه که به طور تاریخی هیچ گونه فرهنگ پرداخت مالیات در آنها وجود ندارد و فاقد استانداردهای مناسب حسابداری و سیستم مدیریت مالیات می‌باشند.
آیا روش‌های خوداظهاری عملاً اجرا شده است؟
- %40 روش‌های نوین وصول (یعنی استفاده از فرم‌های ساده) را به کار گرفته‌اند.
- %40 شناخت درستی از مدیریت خطر ([ریسک]) ندارند و اطلاعات زیادی را از مؤدی درخواست می‌کنند (چندین صفحه + فاکتورهای فروش)
- تعدادی از کشورها اصلاً از روش خوداظهاری استفاده نمی‌کنند.
حسابرسی
در بسیاری از کشورها، عملکرد حسابرسی از جنبه‌های بسیار ضعیف مدیریت مالیات بر ارزش افزوده می‌باشد.
معمول‌ترین راههای فرار از پرداخت مالیات:
- عدم ثبت بنگاه
- کم گزارش کردن میزان فروش
- سوء استفاده از تعدد نرخ‌های مالیاتی
- عدم پرداخت مالیات وصول شده به سازمان مالیات
- استفاده از فاکتورهای تقلبی و تقاضای دریافت اعتبار مالیات بر ارزش افزوده برای خریدهای غیر مشمول اعتبار
یک برنامه حسابرسی خوب طراحی شده برای کاهش میزان تقلب و فرار از مالیات بر ارزش افزوده بسیار حیاتی است.
استردادها
برخی بنگاهها به ویژه صادرکنندگان (چون صادرات مشمول نرخ صفر می‌باشد) مالیات پرداختی آنها بابت نهاده‌ها بیش از مالیات پرداخت روی خروجی‌ها (فرآورده‌ها) می‌شود و در نتیجه حق دارند که مبلغ اختلاف را از دولت دریافت (مسترد) کنند.
فرآیند استرداد، پاشنه آشیل (نقطه ضعف) مالیات بر ارزش افزوده است:
- بازپرداخت مبالغ اضافی اعتبار، فرصت‌های درآمدزایی برای تقلب ایجاد می‌کند
- اختیارات مسئولان مالیاتی در استرداد مالیات می‌تواند موجب فساد شود.
- در مواردی که دولت‌ها از بودجه و درآمد تحت فشار باشند ممکن است استرداد مالیات را به تعویق بیاندازند و مشکلات نقدینگی برای صادرکنندگان ایجاد نمایند.
عدم استرداد کامل و به موقع اعتبار اضافی موجب تضعیف جامعیت مالیات بر ارزش افزوده و اعتبار سازمان مالیاتی خواهد شد.
- مالیات بر ارزش افزوده به جای مالیات بر مصرف، مالیات بر تولید می‌شود.
- معاملات کالاهای واسطه‌ای دچار انحراف اقتصادی می‌شود.
- امکان رقابت بخش صادرات صدمه وارد می‌گردد.
- عدم اعتماد بنگاهها به سیستم مالیات و در نتیجه تضعیف شدید رعایت تکالیف مالیاتی و تشویق مؤدیان به فرار از مالیات و روی آوردن به تقلب و کارهای خلاف قانون
از طرف دیگر بهانه مسئولان مالیاتی در تأخیر در استرداد مالیات، حسابرسی کامل تمام ادعاهای استرداد و خطر تقلبی بودن ادعاها می‌باشد.