نظام مالیات اسلامی
طراحی نظام مالیاتی اسلامی بر اساس مدل اسلامی‌سازی علوم و نظام‌ها
تعریف مالیات
واژه مالیات که از مال گرفته شده، به مثابه یک نوع هزینه اجتماعی است که آحاد یک ملت در راستای بهره وری از امکانات و منابع یک کشور موظفند آن را پرداخت نمایند تا توانائی‌های جایگزینی و پایدارسازی این امکانات و منابع فراهم شود. مالیات در واقع انتقال بخشی از درآمدهای جامعه به دولت و یا بخشی از سود فعالیت‌های اقتصادی است که نصیب دولت می‌گردد زیرا ابزار و امکانات دست یابی به درآمد و سود‌ها را دولت فراهم ساخته است؛ یا دولت باید با استفاده از آنها برخی خدمات اجتماعی، مانند اداره امور کشور، تأمین کالاها و خدمات عمومى و ضرورى، تضمین امنیت و دفاع همگانى و عمران و آبادانى، را به اجتماع ارائه دهد. در واقع بدون دریافت مالیات، دولت امکان بودجه‌ریزی و برنامه‌ریزی برای انجام تعهدات و نقش‌های اجتماعی خود را نمی‌تواند داشته باشد.
وضعیت مطلوب نظام مالیات
یک نظام مالیاتی مطلوب باید ویژگی‌های داشته باشد تا کارامد و اثربخش باشد:
- سادگی: قانون مالیات باید آنقدر ساده و آسان باشد که توسط هر عامل اقتصادی از جمله کودکان نیز قابل محاسبه و نقد باشد
- یکسانی: محاسبات مالیاتی برای هر عامل اقتصادی باید به یک روش انجام شود تا سادگی و اجرای آن حفظ شود
- جامعیت: قانون مالیات باید بدون استثناء شامل همه‌ی عوامل اقتصادی باشد؛ بعلاوه هوشمندانه همه وضعیت‌های عوامل اقتصادی را ملاحظه کند
- هماهنگی: نظام مالیات باید هماهنگ با سایر مؤله‌های نظام اقتصادی و در راستای تحقق اهداف آن عمل کند
- عدالت: هزینه‌های افراد مختلف به یک اندازه و یکسان نیست که به یک اندازه و به طور یکسان از ایشان مالیات دریافت شود؛ مثلاً خانواده‌ای مادر بیماری دارد، یا فرزندی با بیماری مادرزادی دارد؛ فردی که تصادف می‌کند و هزینه‌های درمان زیادی دارد؛ اجاره‌نشین است و هزاران حالت دیگر که باعث تفاوت در درآمد و هزینه‌های این افراد نسبت به یک فرد صاحب‌خانه و ماشین شخصی و بدون مشکلات می‌گردد، بنابراین دریافت مالیات یکسان از این اشخاص باعث تشدید فشارها بر ایشان می‌شود و عادلانه هم نیست. بنابراین در چنین وضعیت‌هایی دریافت مالیات از افرادی با همه‌ی ویژگی‌های همانند مثل رده و جایگاه شغلی و درآمدی یکسان، مثلاً از کارمندان، بازاریان، بازنشستگان، بیکاران و هر شخص حقیقی و حقوقی با شرایط برابر، منطقی و عادلانه نیست. در نتیجه نظام مالیاتی باید در هماهنگی با سایر مؤلفه‌های اقتصادی آنقدر هوشمند باشد که از این تفاوت‌ها آگاه باشد.
وضعیت فعلی اقتصاد ایران
وضعیت نظام مالیاتی در دو وضعیت زیر قابل بررسی است؛ نتایج این بررسی ها در آخر همین صفحه ارائه می‌شود:
- بررسی نظری و عملکردی مؤلفه‌های نظام مالیاتی
بررسی اشکالات، پیچیدگی‌ها و عملکردهای نظام مالیاتی به‌خصوص در ارتباط با ویژگی‌های نظام مالیاتی مطلوب؛ مانند تعدد انواع مالیات و پیچیدگی محاسباتی آنها، شامل مالیات بر ارزش افزوده.
- بررسی تأثیرپذیری و تأثیرگذاری نظام مالیاتی در نظام اقتصادی کشور
برخی اشکالات نظام مالیاتی ناشی از عملکرد سایر بخش‌های اقتصادی است، و به همین ترتیب خود این نظام نیز باعث تحمیل اشکالاتی بر سایر بخش‌های اقتصاد می‌شود. بر اساس یک پژوهش جداگانه، نیازها و خواسته‌های اقتصادی جامعه به روشی نظام‌مند در چهار محور نشانه‌ها، عوامل، پیامدها و راه حل‌ها دسته‌بندی شده و نظریه مواجهه با مشکلات اقتصادی ارائه شده است. نتایج حاصل از پژوهش می‌تواند به شناخت بهتر اقتصاد ایران کمک نماید.
راهکار پیشنهادی نظام مالیاتی
نظام مالیاتی نیز همانند هر مؤلفه‌ی دیگر نظام اقتصادی باید تابع الگوی بنیادین پیشرفت و توسعه باشد تا شرایط اقتضایی ایران و ارزش‌های فرهنگی و دینی اجتماع را نیز تأمین کند. ایده‌ی نظام مالیاتی پیشنهادی می‌تواند به سادگی دریافت خمس، به معنای یک پنجم اضافه درآمد سالیانه‌ی هر عامل اقتصادی باشد، یعنی مجموع تمام درآمدهای عامل اقتصادی محاسبه شود و همه هزینه‌های وی نیز لحاظ شود، یک پنجم یا ضریبی مثل این از اضافه درآمد اشخاص به‌عنوان مالیات از ایشان دریافت شود.
ایده: نظام همآهنگ و جامع قانون مالیات با ساده‌سازی و یکسان نمودن قانون مالیات اشخاص حقیقی و حقوقی؛ مالیات = 20 درصد یا خمس سود (درآمد منهای هزینه) در بازه‌ی زمانی مشخص. این نظام با نام نظام مالیاتی اسلامی ارائه می‌گردد.
دستاوردها و انتظارات از نظام مالیاتی پیشنهادی
- ساده‌سازی قوانین و قابل فهم و قابل اجرایی بودن آن توسط عموم مردم
- افزایش درآمد مالیاتی دولت بدون افزایش هزینه‌های مردم
- تشویق مردم به افزایش گردش پول و کاهش نقدینگی و در نتیجه کاهش تورم
- مسئولیت متقابل نظام مالیاتی: اگر امکان دریافت مالیات به هنگام ثروتمندبودن اشخاص، در اختیار نظام مالیاتی است؛ در زمان نیازمندی هر عامل نیز باید به ایشان کمک کند. نقش بازپرداخت مالیات و کمک به اشخاص نیازمند از مالیات دریافتی از اجتماع به عهده نظام قرض‌الحسنه است.
منابع و مراجع بررسی بیشتر نظام مالیات
وضعیت نظام مالیاتی در دو وضعیت زیر قابل بررسی است؛ برای مطالعه بیشتر، عنوان آن را در زیر کلیک/لمس کنید:
- بررسی نظری و عملکردی مؤلفه‌های نظام مالیاتی
بررسی اشکالات، پیچیدگی‌ها و عملکردهای نظام مالیاتی به‌خصوص در ارتباط با ویژگی‌های نظام مالیاتی مطلوب؛ مانند تعدد انواع مالیات و پیچیدگی محاسباتی آنها، شامل مالیات بر ارزش افزوده.
- بررسی تأثیرپذیری و تأثیرگذاری نظام مالیاتی در نظام اقتصادی کشور
برخی اشکالات نظام مالیاتی ناشی از عملکرد سایر بخش‌های اقتصادی است، و به همین ترتیب خود این نظام نیز باعث تحمیل اشکالاتی بر سایر بخش‌های اقتصاد می‌شود. بر اساس یک پژوهش جداگانه، نیازها و خواسته‌های اقتصادی جامعه به روشی نظام‌مند در چهار محور نشانه‌ها، عوامل، پیامدها و راه حل‌ها دسته‌بندی شده و نظریه مواجهه با مشکلات اقتصادی ارائه شده است. نتایج حاصل از پژوهش می‌تواند به شناخت بهتر اقتصاد ایران کمک نماید.
- مقایسه عملکرد نظام مالیات رایج با نظام مالیات اسلامی
مقایسه و نمودارها با استفاده از داده‌های یکسان اطلاعات پنجاه سال اخیر اقتصاد ایران استخراجی از جداول سری‌های زمانی بانک مرکزی ترسیم شده‌اند.
یادداشت: جزییات تعیین مشخصات و طراحی نظام مالیات اسلامی مطلوب به‌صورت جداگانه در یک صفحه‌ی مستقل ارائه خواهد شد.