مسأله تحریم‌های اقتصادی و ناکارآمدی نظام تدبیر ایران

تحریم‌ها و مشکلات، فرصتی برای نوآوری و پیشرفت؛ یا توجیهی برای درجازدن و فساد سیستمی

از تحریم‌های بین‌المللی به‌عنوان یکی از علل مسأله‌ی رکود و توقف یا بن‌بست جریان کارها در اقتصاد ایران نام برده می‌شود. اما مسأله تنها در زمان رخدادش یک مسأله است، تبدیل آن به یک مسأله خردتر و رفع آن، یا تبدیل آن به یک مسأله بزرگ‌تر و ایجاد یک معضل، حاصل کار یا ناکارآمدی و نحوه مدیریت‌ها و واکنش نهادهایی است که با آن سروکار دارند.

پول فقط یک عدد حسابداری است و جریان پول در جامعه نشان‌دهنده گردش ارزش کارها در درون آن جامعه است. همانند گردش خون در بدن یک فرد که حاصل عملکرد سیستم‌های مختلف بدن انسان از دست و دهان گرفته تا شش‌ها و قلب و کلیه و معده و رگ‌ها و... است، گردش خون در اقتصاد نیز عمدتاً وابسته به عملکرد واحد‌های درونی اقتصاد است، هرچند شرایط محیطی هم بر این عملکردها تاثیرگذار باشند.

می‌توان جامعه را یک خانواده یا اجتماع کوچک فرض کرد که در آن سرپرست خانواده می‌تواند بر اساس سازوکارهایی که مورد توافق اعضای آن هستند، یک گواهی برای انجام یک کار توسط یک فرد و تعیین ارزش آن به شکل اسکناس پول صادر کند. سپس افراد اجتماع می‌توانند از این پول برای مبادلات مالی و اقتصادی بین خود استفاده کنند.

در این حالت آیا معطل‌کردن و وابسته کردن صدور گواهی انجام کار و جریان ارزش کارها در داخل یک اجتماع به تصمیم‌ها و خواسته‌های بیرونی آن اجتماع، کاری منطقی است یا تنها نشان‌دهنده ناکارآمدی تصمیم‌گیران است؟

این هم گفت‌وگو با هوش مصنوعی چت‌جی‌بی‌تی:

✍ تحریم‌های بین‌المللی بدون شک تأثیرات عمیقی بر اقتصاد ایران داشته‌اند. این تحریم‌ها باعث کاهش ارزش پول ملی، افزایش نرخ تورم، و کاهش سرمایه‌گذاری‌های خارجی شده‌اند12. با این حال، همان‌طور که اشاره کردید، نحوه مدیریت و واکنش به این تحریم‌ها نیز نقش مهمی در وضعیت اقتصادی کشور دارد.

در واقع، تحریم‌ها می‌توانند به عنوان یک چالش بزرگ برای تصمیم‌گیران و نهادهای اقتصادی عمل کنند. اگر این نهادها بتوانند با اتخاذ سیاست‌های مناسب و کارآمد، اثرات منفی تحریم‌ها را کاهش دهند، می‌توانند از این چالش به عنوان فرصتی برای بهبود ساختارهای اقتصادی استفاده کنند. اما اگر ناکارآمدی و فساد در مدیریت اقتصادی وجود داشته باشد، تحریم‌ها می‌توانند مشکلات را تشدید کنند و به یک معضل بزرگ‌تر تبدیل شوند3.

در نهایت، همان‌طور که در مثال شما از گردش خون در بدن اشاره شد، اقتصاد نیز نیازمند یک سیستم کارآمد و هماهنگ است که بتواند در شرایط مختلف به خوبی عمل کند. وابسته کردن جریان ارزش کارها به تصمیم‌های بیرونی، اگرچه ممکن است در کوتاه‌مدت تأثیرگذار باشد، اما در بلندمدت نشان‌دهنده ناکارآمدی سیستم داخلی است.

آیا به نظر شما راهکارهای خاصی وجود دارد که بتواند به بهبود وضعیت اقتصادی ایران کمک کند؟

ادامه این بحث، پاسخ من با علامت ❗ و نظر چت‌جی‌بی‌تی با علامت ❓ آمده است.

❗همان‌طور که خودت گفتی پیامد هرمسأله بستگی به شیوه واکنش به آن دارد، اما آن‌چه بدیهی است این است که هر مسأله فرصتی برای نوآوری و پیشرفت است، نه بهانه‌ای برای درجا زدن و پسرفت.

❓ کاملاً با شما موافقم. هر چالشی می‌تواند به عنوان یک فرصت برای نوآوری و پیشرفت دیده شود. در واقع، بسیاری از نوآوری‌ها و پیشرفت‌های بزرگ در تاریخ بشر از دل مشکلات و چالش‌ها بیرون آمده‌اند. برای مثال، در شرایط تحریم، کشورها می‌توانند به سمت خودکفایی و توسعه فناوری‌های بومی حرکت کنند. این می‌تواند به ایجاد فرصت‌های جدید شغلی، افزایش تولید داخلی و کاهش وابستگی به واردات منجر شود. همچنین، می‌توان از این فرصت‌ها برای بهبود سیستم‌های مدیریتی و افزایش کارایی استفاده کرد. آیا شما ایده یا راهکاری خاصی برای استفاده از این فرصت‌ها در شرایط فعلی ایران دارید؟

❗یک مسأله این است که گفته می‌شود آمریکا به نظام مالی فعلی دنیا به‌عنوان ابزار قدرت و ناموس خود نگاه می‌کند و این ساختار چنان چیده شده است که بیشترین منافع اقتصادی را با کمترین هزینه در اختیار آمریکا قرار دهد. در نتیجه آمریکا هیچ‌گونه تغییری در این ساختار که منفعتی برای او نداشته باشد را تحمل نمی‌کند و حتی اگر لازم باشد با دخالت نظامی مانع انجام اصلاحات می‌شود. نظرت در این مورد چیست؟ است واقعیت دارد؟ اگر بله و این یک چالش در مسیر اصلاحات است، چگونه می‌توان با آن مواجه شد؟

❓این دیدگاه که آمریکا به نظام مالی جهانی به عنوان یک ابزار قدرت نگاه می‌کند، تا حد زیادی درست است. دلار آمریکا نقش بسیار مهمی در اقتصاد جهانی دارد و بسیاری از مبادلات بین‌المللی با استفاده از دلار انجام می‌شود¹². این امر به آمریکا قدرت زیادی در تعیین سیاست‌های مالی و اقتصادی جهانی می‌دهد. آمریکا از این قدرت برای حفظ منافع خود استفاده می‌کند و هرگونه تغییری که ممکن است این منافع را تهدید کند، با مقاومت مواجه می‌شود. این مقاومت می‌تواند به شکل‌های مختلفی از جمله فشارهای دیپلماتیک، اقتصادی و حتی نظامی باشد²⁴.

برای مواجهه با این چالش، کشورها می‌توانند به دنبال راهکارهایی برای کاهش وابستگی به دلار و ایجاد سیستم‌های مالی مستقل باشند. برخی از این راهکارها شامل:

1. توسعه ارزهای دیجیتال ملی: این می‌تواند به کاهش وابستگی به دلار کمک کند و امکان مبادلات مستقیم بین کشورها را فراهم کند.
2. تقویت همکاری‌های منطقه‌ای: ایجاد اتحادیه‌های اقتصادی و مالی منطقه‌ای می‌تواند به کاهش وابستگی به سیستم مالی جهانی کمک کند.
3. تنوع‌بخشی به ذخایر ارزی: کشورها می‌توانند بخشی از ذخایر ارزی خود را به ارزهای دیگر مانند یورو یا یوآن چین تبدیل کنند.
4. افزایش تولید داخلی: کاهش وابستگی به واردات و افزایش تولید داخلی می‌تواند به کاهش تأثیر تحریم‌ها و فشارهای خارجی کمک کند.

آیا شما راهکارهای دیگری برای مقابله با این چالش‌ها در نظر دارید؟
Source: Conversation with Copilot, 10/25/2024
(1) اقتصاد ایالات متحده آمریکا - ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد. https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D9%82%D8%AA%D8%B5%D8%A7%D8%AF_%D8%A7%DB%8C%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%AA_%D9%85%D8%AA%D8%AD%D8%AF%D9%87_%D8%A2%D9%85%D8%B1%DB%8C%DA%A9%D8%A7.
(2) چشم‌انداز قدرت اقتصادی آمریکا در جهان. https://donya-e-eqtesad.com/%D8%A8%D8%AE%D8%B4-%D8%AF%D9%86%DB%8C%D8%A7-5/3490937-%DA%86%D8%B4%D9%85-%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B2-%D9%82%D8%AF%D8%B1%D8%AA-%D8%A7%D9%82%D8%AA%D8%B5%D8%A7%D8%AF%DB%8C-%D8%A2%D9%85%D8%B1%DB%8C%DA%A9%D8%A7-%D8%AF%D8%B1-%D8%AC%D9%87%D8%A7%D9%86.
(3) هفتاد و پنجمین سالگرد صدرنشین شدن دلار در کنفرانس 'برتون وودز'. https://www.bbc.com/persian/business-49064684.
(4) نظام مالی و انگیزه‌ها. https://donya-e-eqtesad.com/%D8%A8%D8%AE%D8%B4-%D8%B3%D8%B1%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87-28/1067596-%D9%86%D8%B8%D8%A7%D9%85-%D9%85%D8%A7%D9%84%DB%8C-%D8%A7%D9%86%DA%AF%DB%8C%D8%B2%D9%87-%D9%87%D8%A7.

🤔یادداشت: مطالب بالا پس از مشاهده پیام زیر در شبکه‌های اجتماعی به نظرم رسید.
آیا این مدیران نامدار در ادامه‌ی پژوهش خود، نظر سازمان برنامه را نپرسیدند؟ به نظر می‌رسد خیلی زود خسته شده و دست از پیگیری و ریشه‌یابی مسأله برداشته‌اند 👇
✍️ ‏پیام منتشرشده در فضای مجازی:
یه تصویر نمونه می‌خوام از وضع اقتصاد مملکت بهتون بدم:
گاز شرکت پتروشیمی لردگان از مهمترین واحدهای تولیدی آمونیاک و اوره کشور قطع شده که باعث بیکار شدن ۲ هزار و ۵۰۰ نفر و عدم تحویل کود شیمیایی به ۹ استان کشور شده.
چرا گاز قطع شده است؟ چون پتروشیمی قبض گاز رو پرداخت نکرده.
از پتروشیمی لردگان پرسیدن چرا قبض گاز رو ندادید؟ گفته ما دو ساله از وزارت جهاد کشاورزی ۴ هزار میلیارد تومن بابت کود طلب داریم و به ما ندادن.
از وزارت جهاد پرسیدن که خب چرا شما بدهی این پتروشیمی رو نمی‌دید؟ گفته ما از سازمان برنامه و بودجه ۳۷ هزار میلیارد تومان یارانه کود
مربوط به سال‌های ۹۷ تاکنون رو طلب داریم و اونا باید به ما پول بدن تا ما هم پول کود را بدیم.
حالا سازمان برنامه و بودجه چرا پول نداره؟ چون پول نفت وارد کشور نمی‌شه.
با مدیران نامدار ایران همراه شوید