عملکرد معیوب نظام تدبیر در تغییر ساعت رسمی کشور

بر اساس قانون تغییر ساعت رسمی کشور مصوب 1386 مجلس شورای اسلامی، ساعت رسمی کشور هر سال در ساعت 24 روز اول فروردین یک ساعت به جلو کشیده می‌شود و در ساعت 24 روز سی‌ام شهریور به حال سابق برگردانده می‌شود.

بسیاری از کشورها برای بهینه‌سازی مصرف انرژی، در فصل بهار و تابستان ساعت رسمی کشورشان را قدری (معمولاً یک ساعت) به جلو می‌کشند تا ساعات بیشتری از روز با ساعات کاری هم‌خوانی داشته باشد و در ساعات کم‌تری از روز، نیاز به مصرف انرژی برای تامین روشنایی وجود داشته باشد (ویکی‌پدیا). اگر در تهران در اول بهار خورشید در ساعت 6 صبح طلوع کند، در اول تابستان ساعت 4:52، در اول پاییز ساعت 6 و در اول زمستان ساعت 7:08 طلوع می‌کند (بدون احتساب تغییرات ساعت و اثر شکست نور در جو زمین) (دانشی). به این ترتیب با ساعت کار رسمی ایران از هشت صبح تا شانزده عصر، تغییر ساعت هیچ تأثیر مثبتی بر همخوانی ساعات کاری و روشنایی روزانه ندارد.

به‌طور خلاصه اشکالات زیر را می‌توان بر تغییر ساعت رسمی بر شمرد:

1. تغییر ساعت زیستی(بیولوژیکی): تغییر عملکرد بدنی و ساعت زیستی بیش از شش ماه طول می‌کشد. تغییر اجباری و ناگهانی باعث شوک، استرس اجتماعی، مرگ ناگهاني، افزايش بيماري‌هاي رايج عصبي زندگي شهري و حتي تغيير عادات اجتماعي به شكل نامحسوس و ناشي از استرس شده و تحقیق در این زمینه‌ها انجام نشده است (آقانوری). همچنین تغییر ساعت زیستی باعث افت 10 درصدی کیفیت خواب، افزایش 25 درصدی حملات قلبی، افزایش آسیب‌های کاری، و با این وجود بحث‌برانگیز بودن صرفه اقتصادی آن شده است (سلامت نیوز به نقل از روزنامه خراسان).
2. تغییری زیاد بصورت جهشی و ناگهانی: این اتفاق بر خلاف ساعات شرعی است که به صورت تدریجی و مطابق تغییرات طبیعت می‌باشد. همچنین از نظر مدیریتی اقدامی تحولی برای تغییر سریع و ناگهانی برای عملی که هر شش ماه یکبار مجدداً باز هم با همین شدت باید به وضع سابقش برگردد بی‌معنی و نیازمند توجه زیادی است.
3. عدم مستندسازی: مستنداتی در مورد چرایی و چگونگی اخذ این تصمیم و اهداف آن ندارد
4. عدم تعریف شاخص عملکرد: شاخصی برای اندازه‌گیری میزان توفیق آن در دسترسی به اهدافش ندارد
5. فناوری عقب‌افتاده: با 24 ساعته شدن زمان‌های فعالیت به مدد فناوری اطلاعات و اینترنت، بحث تغییر ساعت کاری منتفی است.
6. دیدگاه صرفاً مالی و ناقص و متناقض با فلسفه اصلی طرح: مهم‌ترین دلیل تغییر ساعت در ایران صرفه‌جویی در مصرف انرژی شبانگاهی است. بیشترین بار مصرف انرژی در ساعات اولیه شب یعنی تقریبا از غروب آفتاب در ساعت هفت و نیم تا حداکثر یازده شب می‌باشد. اگر ساعت رسمی کشور در این شش ماه یک ساعت جلو برود، یعنی غروب آفتاب از ساعت هفت و نیم به هشت و نیم بعد از ظهر تغییر یابد، توانسته‌ایم زمان سه و نیم ساعته‌ی پرمصرفی را به دو و نیم ساعت کاهش دهیم. مساله اصلی در بحث انرژی، کاستن از بار مصرف در شامگاهان می‌باشد؛ لذا تغییر زمان شروع به کار روزانه، تغییر در مصرف روزانه انرژی ندارد (خادم نماینده مجلس). نکته مغفول در اینجا اینست که زمان اذان هم از ساعت هفت و نیم به هشت و نیم منتقل می‌شود و با توجه به صرف شام و دورهم‌نشینی خانوادگی بعد از نماز عملاً امکان خوابیدن زودتر از ساعت ده شب وجود ندارد. به این ترتیب صرفاً خانواده‌هایی که قبل از ساعت 23 می‌خوابیدند می‌توانند با خاموشی در ساعت 22 به مدت یک ساعت به صرفه‌جویی انرژی کمک کنند؛ در مقابل خانواده‌هایی که قبلاً تا ساعت 20 نماز خوانده و می‌توانستند تا ساعت 21 بخوابند به ناچار نمی‌توانند زودتر از ساعت 22 بخوابند! ضمن اینکه نتایج تحقیقات و آمار ادعایی گذشته از تأثیرات مثبت مالی این طرح اکنون در دسترس نیست، تحقیقی در مورد آثار متفاوت این اقدام انجام نشده است.
7. تأثیر منفی بر فرایض دینی: کاهش ساعات بیداری شبانگاهی باعث کاهش فرصت انجام صله رحم و دور همنشینی خانوادگی در طول هفته می‌شود.
8. تأثیر منفی بر سلامتی: آغاز زودتر کار صبحگاهی باعث توجه کمتر خانواده‌ها و نوجوانان به اهمیت خوردن صبحانه و نیز خوردن غذا بصورت تک نفره و عجله‌ای است. همچنین عادات غذایی از جمله صرف غذا بعد از ادای فریضه نماز را تغییر می‌دهد.
9. مخاطرات امنیتی: در ساعات تاریکی صبح هم می‌توانید شاهد انتظار پسران و دختران حتی خردسال و نوجوانی در کوچه و خیابان باشید که در انتظار سرویس مدرسه هستند!
10. تهدید یکپارچگی ملی: شهرهای غربی ایران شامل تبریز و ارومیه و کرمانشاه و اهواز بیشترین ناهماهنگی با زمان آفتاب و شبانه روز طبیعی را نسبت به شهرهای شرقی مانند مشهد و زاهدان دارند. در درازمدت این باعث ایجاد رفتارها و خلق و خوی متفاوتی در افراد دو نیمه شرقی و غربی کشور خواهد بود.
11. سرقت فرصت‌های زمانی افراد: بهترین و مناسب‌ترین زمان فراغت و رسیدگی به امور شخصی از جمله ورزش و مطالعه صبحگاهی یا خوردن صبحانه در جمع خانواده را دولت با تحمیل و اجبار به نفع خود در واقع از مردم می‌دزدد.
12. همگام‌سازی اجباری افراد جامعه: فرصت مدیریت شخصی افراد بر زمان و برنامه‌های شخصی آنان را از ایشان سلب کرده و خود را باید با برنامه‌ریزی مدیران دولتی وفق دهند.
13. طرح تقلیدی: این طرح به پیروی از کشورهای غربی و توسعه‌یافته انجام شده است، بدون آنکه سایر جوانب زندگی در کشور ما شباهتی با استانداردهای زندگی در آن کشورها داشته باشد. همچنین مخالف فرهنگ ما حاصل نهادینه‌شدن چند صد سال تجربه زندگی است که معتقدیم: خلق را تقلید بر باد داد، ای دو صد لعنت بر این تقلید باد!
14. توسعه فرهنگ تقلید و کپی‌کاری: این کار آسوده‌طلبی را بخصوص بین مدیران و گرایش آنها به کپی‌برداری از کشورهای دیگر افزایش می‌دهد و بنابراین باعث دنباله‌روی دیگران، ایجاد فرصت‌هایی برای سوء استفاده مالی مثلا در قالب مأموریت‌های خارجی و عدم توجه به آموزش و تحقیقات داخلی است.

نتیجه‌گیری

به نظر می‌رسد نظام تدبیر معیوب ایران برای مشکلات خودش از جمله فرهنگ مصرف و بازدهی کم اقتصادی متوسل به راه حل بی‌ربطی شده بدون آن که عواقب آن را به خوبی بررسی نماید. با توجه به موارد فوق، تغییر ساعت رسمی کشور در تضاد با سلامتی، آزادی و آرامش افراد جامعه دیده می‌شود.

مراجع

[1]  آقانوری, رضا. مدير تحقيقات مركز قلب و عروق: تغيير ساعت باعث افزايش مرگهاي ناگهاني میشود. 23 فروردین 1386. <http://www.asriran.com/fa/news/15005/مدير-تحقيقات-مركز-قلب-و-عروق-تغيير-ساعت-باعث-افزايش-مرگ-هاي-ناگهاني-مي-شود>.
[2]  خادم نماینده مجلس, امیررضا. تغییر ساعت رسمی کشور - به چه علت؟. 13 اسفند 1385. <http://alef.ir/vdce.p8pbjh8z79bij.html?6160>.
[3]  دانشی, ذوالفقار. چرا باید ساعتهایمان را یک ساعت به جلو بکشیم؟. 2 فروردین 1392. <http://www.khabaronline.ir/detail/283476/science/astronomy>.
[4]  سلامت نیوز به نقل از روزنامه خراسان. پيامدهاي تغيير ساعت براي بدن. 28 اسفند 1393. <http://www.salamatnews.com/news/142439/پيامدهاي-تغيير-ساعت-براي-بدن>. 14 فروردین 1395.
[5]  ویکی‌پدیا. ساعت تابستانی. 21 مارس 2015. <https://fa.wikipedia.org/wiki/ساعت_تابستانی>.